ქართული თეატრი/ Georgian Theatre

ქართულ თეატრს უძველესი ისტორია აქვს. თრიალეთში აღმოჩენილ ვერცხლის თასზე (ძვ. წ. II ათასწლეულის შუა ხანები) გამოსახულია მისტერია _ ნიღბოსანთა ფერხული. კოლხეთის სამეფოში კი ძვ.წ. VIII საუკუნეში კუტაიას (ახლანდელი ქუთაისი) მახლობლად არსებობდა არენა, სადაც იმართებოდა თეატრალიზებული სანახაობები.

კოლხურ ქალაქ აფსარუნტში თეატრის შენობა და იპოდრომი იყო, კლდეში ნაკვეთ ქალაქ უფლისციხეში კი (ძვ.წ. III-II სს.) შემორჩენილი სათეატრო ნაგებობა თავისი სცენით, ორკესტრისა და მაყურებლისთვის განკუთვნილი ნაწილით ადასტურებს, რომ ძველ საქართველოში კარგად იცნობდნენ ანტიკურ თეატრალურ-სანახაობით კულტურას.
საქართველოში ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადების შემდეგ (IV საუკუნის 30-იანი წლები) შეიქმნა საეკლესიო თეატრი და დრამა. პარალელურად ვითარდებოდა ხალხური თეატრალური სანახაობა „ბერიკაობა", მოგვიანებით _ „ყეენობა".

შუა საუკუნეებში განვითარდა სასახლის კარის თეატრი _ სახიობა, ანუ ნიღბოსანთა წარმოდგენები მუსიკის თანხლებით. ქართველმა მეფეებმა _ თეიმურაზ I-მა და არჩილ II-მ სახიობისთვის შექმნეს დიალოგები და პოლემიკური დრამატურგიის ნიმუშები, ე. წ. გაბაასებანი.
XVIII საუკუნის 90-იან წლებში ერეკლე II-ის სასახლესთან, გიორგი ავალიშვილის ხელმძღვანელობით, შეიქმნა საერო თეატრი, სადაც, ორიგინალურთან ერთად, რუსულიდან ნათარგმნი და გადმოქართულებული პიესებიც იდგმებოდა. ამავე პერიოდში მუშაობას განაგრძობდა სასახლის კარის თეატრი სახიობა, რომელსაც დავით მაჩაბელი ედგა სათავეში.
XIX საუკუნის დასაწყისში შეიქმნა სცენისმოყვარეთა წრეები. 1845 წელს თბილისში დაარსდა რუსული დრამატული თეატრი, 1850 წელს კი, მოწინავე ქართველ საზოგადო მოღვაწეთა თაოსნობით და გიორგი ერისთავის ხელმძღვანელობით, აღორძინდა ქართული პროფესიული თეატრი (1850-1856 წლები).
1851 წელს, თბილისის ქარვასლის თეატრში, პირველი საოპერო წარმოდგენა გაიმართა, 1880-86 წლებში კი გოლოვინის პროსპექტზე (ახლანდელი რუსთაველის გამზირი) აიგო სახაზინო თეატრი, სადაც 1896 წლიდან თბილისის სახაზინო ოპერის თეატრი, დღეს კი ზაქარია ფალიაშვილის სახელობის ოპერისა და ბალეტის სახელმწიფო თეატრი ფუნქციონირებს.

XIX საუკუნის ბოლოს ქართულ სცენაზე მოღვაწეობდა რეალისტური სამსახიობო სკოლის წარმომადგენელთა თვალსაჩინო პლეადა; XX სუკუნის დასაწყისში კი ასპარეზზე გამოვიდნენ პროფესიონალი რეჟისორები. 1921 წლის 25 ნოემბერს თბილისის ქართულ თეატრს შოთა რუსთაველის სახელი მიენიჭა.
ქართული თეატრის აღმავლობა, ახალი სათეატრო ფორმებისა და პროფესიული რეჟისურის პრინციპების დამკვიდრება დაკავშირებულია ორი დიდი რეჟისორის _ კოტე მარჯანიშვილისა და სანდრო ახმეტელის სახელთან. მათ ქართულ თეატრში განსაკუთრებული ეპოქა შექმნეს, რომელიც სასცენო ხელოვნების განვითარების მიმართულებებსა და ტენდენციებს დღესაც განაპირობებს.

გასული საუკუნის დასაწყისში საქართველოს სხვადასხვა ქალაქში დაარსდა პროფესიული თეატრები, რომლებიც დღესაც განაგრძობენ ფუნქციონირებას. XX საუკუნეში, მსახიობთა სახელგანთქმულ თაობებთან ერთად, ქართული თეატრის ისტორიას ქმნიდნენ რეჟისორები: დოდო ალექსიძე, ვახტანგ ტაბლიაშვილი, არჩილ ჩხარტიშვილი, ვასილ ყუშიტაშვილი, გიგა ლორთქიფანიძე, ლილი იოსელიანი, შალვა გაწერელია, რევაზ გაბრიაძე, მედეა კუჭუხიძე, გიზო ჟორდანია, ამირან შალიკაშვილი, ლევან მირცხულავა, გოგი ქავთარაძე.

XX საუკუნის 60-70-იანი წლებიდან ნოვატორული ძიებებისა და სხვადასხვა თეატრალურ-ესთეტიკური მიმართულების დამკვიდრება თანამედროვეობის გამოჩენილ რეჟისორებს _ მიხეილ თუმანიშვილს, რობერტ სტურუასა და თემურ ჩხეიძეს უკავშირდება. სტურუა და ჩხეიძე დღესაც განაპირობებენ ქართული სასცენო ხელოვნების მაღალშემოქმედებით ხარისხს და საერთაშორისო ავტორიტეტს. შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო თეატრმა, რობერტ სტურუას ხელმძღვანელობით, ჯერ კიდევ, საბჭოთა რეჟიმის დროს მსოფლიოს ხუთივე კონტინენტზე ტრიუმფალური საგასტროლო ტურნეები გამართა. XX საუკუნის მიწურულს, საქართველოში სახელმწიფო თეატრების გვერდით, გაჩნდა კერძო პროფესიული თეატრები, კამერული სცენები და ექსპერიმენტული სივრცეები, რომელმაც ქართულ სათეატრო პროცესში ხანმოკლე პერიოდში დაიმკვიდრა ადგილი.
ამჟამად საქართველოში ფუნქციონირებს დრამატული, მუსიკალური, პანტომიმის, თოჯინებისა და მარიონეტების თეატრები; სცენის აღიარებულ ოსტატებთან ერთად მოღვაწეობს მსახიობების, რეჟისორების, დრამატურგებისა და სცენოგრაფების ახალგაზრდა თაობა. ქართული თეატრების გვერდით წარმატებით მუშაობენ რუსული, სომხური და აზერბაიჯანულენოვანი თეატრალური დასები.
საქართველოში არაერთი საერთაშორისო და ადგილობრივი მნიშვნელობის თეატრალური ფესტივალიც იმართება.

---

Georgian theatre has oldest history. On the chalice, discovered in Trialeti (mid II Millennium B.C.) a mystery play - round dance of people in masks is depicted. And in Colchis Kingdom, in VIII c., arena existed near Kutaia (present Kutaisi), where theatrical performances were held.
There was a theatre building and hippodrome in Colchis town of Apsaros, and the theatrical structure with the part, intended for orchestra and spestators, preserved in rock-cut town of Uplistsikhe proves that antique theatrical performance culture was well known in Georgia.
After announcement of Christianity the state religion in Georgia (30-ies of the IV c.) ecclesiastic theatre and drama was created. In parallel, folk theatrical performance - "Berikaoba", later "Keenoba" was developed.
In Middle Ages, royal court theatre - sakhioba, i.e. performance in masks, accompanied by music, was developed. Georgian kings - Teimuraz I and Arhil II wrote dialogues and polemic drama samples - the so-called "gabaasebani" for sakhioba.
In 90-ies of the XVIII c. in the palace of Erekle II secular theatre, headed by Giorgi Avalishvili, was established, where, in addition to original plays, those translated from Russian and adapted to Georgian were staged. In the same period, royal court theatre sakhioba, directed by David Machabeli, was continuing operation.
In the beginning of the XIX c. clubs of stage lovers were established. Russian drama theatre was established in Tbilisi in 1845' and in 1850, on the initiative of advanced Georgian public figures under the guidance of Giorgi Eristavi, Georgian professional theatre revived (1850-1856).
In 1851, the first opera performance was held in Tbilisi Caravanserai Theatre, and in 1880-86 Treasury Theatre was built on Golovin (present Rustaveli Avenue), where, since 1896, Tbilisi Treasury Opera Theatre, presently Zakaria Paliashvili State Theatre of Opera and Ballet operates.
By the end of the XIX c. prominent cast of realist acting school worked on Georgian stage; and in the beginning of the XX c. professional stage directors appeared. On November 25, 1921 Tbilisi Georgian Theatre was given the name of Shota Rustaveli.
Ascend of Georgian theatre, introduction of new theatrical forms and professional direction principles is related to the name of two great stage directors - Kote Marjanishvili and Sandro Akhmeteli. They created prominent epoch in Georgian theatre, still conditioning the direction and trends of development of theatrical art.
In the beginning of the past century professional theatres were established in different towns of Georgia, which still operate. In the XX c., together with famous generations of actors, directors - Dodo Aleksidze, Vakhtang Tabliashvili, Archil Chkhartishvili, Vasil Kushitashvili, Giga Lortkipanidze, Lili Ioseliani, Shalva Gatserelia, Revaz Gabriadze, Medea Kuchukhidze, Gizo Zhordania, Amiran Shalikashvili, Levan Mirtskhulava, Gogi Kavtaradze were creating the history of Georgian theatre.
Since 60-70-ies of the XX c., introduction of innovative quests and various theatrical-aesthetial directions is connected with contemporary prominent stage directors - Mikheil Tumanishvili, Robert Sturua and Temur Chkheidze. Sturua and Chkheidze condition high creative quality and international authority of Georgian theatrial art even presently. Shota Rustaveli State Theatre, under the direction of Robert Sturua, held triumphal touring on all the five continents of the world as early as in the time of Soviet regime. At the end of the XX c., by the side of state theatres, private professional theatres, hamber stages and experimental spaces appeared in Georgia, which, shortly, established their place in Georgian theatrical process.
Presently, drama, musical, pantomime, puppet and marionette theatres operate in Georgia; together with recognized masters of stage, young generation of actors, stage directors, drama writers and scene designers works. Russian, Armenian and Azeri theatrical companies successfully work alongside with Georgian theatres. Number of theatrical festivals of international and local importance are held in Georgia.